De naoorlogse visie op de binnenstad was helder: geschikt voor werk, winkelen, cultuurbezoek en toerisme, maar niet om te wonen. Er was te weinig licht, lucht en groen en woningen waren verkrot. De moderne tijd vroeg om ruim baan voor verkeer: een snelweg naar het Centraal Station, een tunnel onder het IJ, parkeergarages, en vanaf 1968 een metrostelsel.
Sanering van de Jodenbuurt was al voor de oorlog begonnen, maar wat nog restte moest ook gesloopt. De huizen waren door houtroof ruïnes geworden en oorlogsherinneringen konden maar beter worden weggepoetst. Er stond veel ‘onbewoonbaar verklaard’ leeg, terwijl de woningnood groeide. Dat botste. Panden werden gekraakt, actiegroepen zetten zich in voor behoud. In het protest tegen verkeersdoorbraken en kaalslag vonden bewoners, provo’s, kunstenaars, architecten en monumentenzorgers elkaar.
Toen in 1975 voor de metro goede woningen in de Nieuwmarktbuurt zouden worden gesloopt, barstte de bom. Met de slogan “geen buizen, maar huizen!” verzetten actievoerders zich hevig tegen de ontruiming van de huizen, die door buurtbewoners waren gekraakt. De politie zette waterkanonnen in en er vielen gewonden, maar toch keerde het tij. De metro kwam er, maar de vierbaans snelweg door de wijk niet. De brede brug over de Antoniesluis markeert de grens.
De nieuwe St. Antoniesbreestraat bleef zoals de oude zeedijk was, smal, met winkeltjes, bedrijfjes en woningen daarboven. Overal kwam het historische stratenpatroon terug. Nieuwbouw nam zoveel mogelijk maten en geledingen van traditionele panden over. De buurt behield ook zijn historisch gegroeide diversiteit aan bewoners. Dankzij samenspraak tussen architect, oud-bewoners en krakers kwamen er allerlei woonvormen. Het Pentagon van Theo Bosch staat als een bolwerk van de ‘nieuwe stadsvernieuwing’ op de hoek van de Zwanenburgwal en Raamgracht. De metrobuis ligt eronder. Het sociale woningbouwcomplex voor vooral een- en tweepersoonshuishoudens, is als een vijfhoek – penta is Grieks voor vijf – gebouwd en werd in 1983 opgeleverd. Recent kwam er een lift, zodat de oud geworden bewoners er kunnen blijven. De rellen van 1975 waren een zegen voor de stad.
DIT STADSVEHAAL WORDT ONDERSTEUND EN VERLICHT DOOR: iGuzzini
